«شرح و تفسیر دعای روز سی ام ماه رمضان»

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ|«شرح و تفسیر دعای روز سی ام ماه رمضان»
نگارنده: «مبلغ نخبه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»

*******

متن و ترجمه دعای روز سی ام ماه مبارک رمضان: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِيامِي فِيْهِ بِالشُّكْرِ وَالقَبُولِ عَلى ما تَرْضاهُ وَ يَرْضاهُ الرَّسُولُ مُحْكَمَةً فُرُوعَهُ بِالاُصُولِ، بِحَقِّ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِينَ، وَالحَمْدُ للهِ رَبِّ العالَمِين: خدایا روزه ام را در این ماه، بر پایه آنچه تو و پیامبر آن را می پسندد مورد سپاس و پذیرش قرار ده، در حالیکه فروعش بر اصولش استوار باشد، به حق سرورمان حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل بیت پاکش، و سپاس خدای را پروردگار جهانیان»

*******

شرح و تفسیر این فراز ازدعای سی ام از ماه مبارک رمضان که در آن دو حاجت و درخواست «شاکر بودن حق تعالی و مقبولیت روزه» شده است مبتنی بر توضیح دو نکته است که فهم هم جانبه نسبت به این فراز را فراهم می سازد؛

نکته اول؛ در فهم صحیح از «شاکر» بودن خداوند توجه به دو نکته لازم و ضروری است برای اینکه :

اولا: «شاكِر» و «شَكُور» از ماده «شُكر» به گفته «فروق اللّغة» به معني اعتراف كردن به نعمت به عنوان بزرگداشتِ بخشنده نعمت است و به گفته «مصباح اللّغة» «شكر»، همان اعتراف به نعمت، انجام طاعت و ترك معصيت است و لذا گاهى با زبان و گاهى با عمل حاصل مى شود و به گفته «راغب» در «مفردات» معنى اصلى آن، تصوّر نعمت و اظهار آن است و نقطه مقابل آن كفر (و كفران) به معناى فراموشىِ نعمت و پوشيدن آن است و چهار پاى شكور به حيوانى گفته مى شود كه آثار رسيدگى و پرورش صاحبش را با چاق شدن نشان مى دهد، سپس «شكر» را به سه بخش تقسيم مى كند: شكر قلبى، شكر زبانى و شكر عملى.

ثانیا: هنگامى كه واژه«شاکر» در مورد خداوند به كار مى رود چند معني داردكسى كه طاعتِ كم را مى پذيرد و ثوابِ بسيار مى ده يا نعمتِ فراوان مى بخشد و به شكرِ مختصر راضى مى شود و در حقيقت به معني جزا و پاداش عمل را دادن است، امّا نه به مقدار عمل بلكه به مقدار لطف پروردگار.

بعضى مانند مرحوم كفعمى در «مصباح» و مرحوم صدوق در «توحيد» معتقدند كه «شكر» هنگامى كه در مورد خداوند به كار مى رود جنبه مجازى دارد. ولى اگر معني لغوى آن را آن گونه كه در كتاب «العين» آمده است همان شناخت نيكى ها بدانيم، در مورد خداوند نيز به صورت حقيقى به كار مى رود.

پيامى كه اين وصف الهى به ما مى دهد از يك سو توجّه به حق شناسى خداوند است كه او چنان بزرگوار است كه در برابر كمترين عملِ صالح، بزرگترين پاداش را مى دهد و به اين طريق از بندگان خود تشكر مى كند! توجّه به اين حقيقت، انگيزه مهمّى براى حركت به سوى نيكى و پاكى است. از سوى ديگر به ما نيز مى آموزد كه چگونه در مقابل نعمت ها و خدمات ديگران پاسخگو باشيم، نه تنها زحمات آنها را در مورد خود فراموش نكنيم؛ بلكه در مقام پاداش و جبران هرگز مقيد به مساوات و برابرى نباشيم.

در دعائى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «يا مَنْ يَشْكُر الْيَسيرَ وَ يَعْفُو عَنِ الْكَثيرِ وَ هُوَ الْغَفُوْرُ الرَّحيمُ، اِغْفِر لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى ذَهَبَتْ لَذّتُها وَ بَقيَتْ تَبِعَتُها!(الكافي، كلينى، ج ‏2، ص 589.) :اى كسى كه نعمت كم را تشكر مى كنى و از گناه بسيار مى گذرى و آمرزنده مهربانى، گناهى را بر من ببخش كه لذتش پايان گرفته و پيامدهايش باقيمانده است!). همچنین در حديثى از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه اين جمله نيز در تورات ثبت است: «اُشْكُرْ عَلَى مَنْ اَنْعَمَ عَلَيْكَ وَ اَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَكَرَكَ»(همان، ج ‏2، ص 94)؛ (از كسى كه به تو نعمتى مى بخشد تشكر كن و به كسى كه از تو تشكر مى كند نعمت ببخش!)(پيام قرآن‏، مكارم شيرازى،، ج 4، ص 376)

نکته دوم؛ معیار و ضابطه در «مقبولیت روزه» که فرعی ازفروعات اسلامی است، آنست که با طاعت ونیزولایت اهل بیت علیهم السلام که از «اصول اعتقادی» است محکم شده باشدوصائم وشخص روزه دار همانگونه که د رفتار عملی از مبطلات روزه اجتناب می کند از نظر قلبی ولایت اهل بیت علیهم السلام را باور داشته باشد، وگرنه روزه دار سهمش تنها امساک از مفطرات روزه خواهد بود نبایست انتظار مقبولیت روزه واجر ثواب آن را داشته باشد، چراکه در روایت آمده است:

امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ إِقَامِ الصَّلَاةِ وَ إِيتَاءِ الزَّكَاةِ وَ حِجِّ الْبَيْتِ وَ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ الْوَلَايَةِ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَجُعِلَ فِي أَرْبَعٍ مِنْهَا رُخْصَةٌ وَ لَمْ يُجْعَلْ فِي الْوَلَايَةِ رُخْصَةٌ مَنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ مَالٌ لَمْ يَكُنْ عَلَيْهِ الزَّكَاةُ وَ مَنْ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ مَالٌ فَلَيْسَ عَلَيْهِ حَجٌّ وَ مَنْ كَانَ مَرِيضاً صَلَّى قَاعِداً وَ أَفْطَرَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ الْوَلَايَةُ صَحِيحاً كَانَ أَوْ مَرِيضاً أَوْ ذَا مَالٍ أَوْ لَا مَالَ لَهُ فَهِيَ لَازِمَةٌ وَاجِبَة :«الکافی، ج2، ص24-18»: اسلام بر پنج امر، بنا شده است: برپاداشتن نماز و پرداخت زکات و حج خانه خدا و روزه ماه رمضان و ولایت ما اهل بیت. پس در چهار تا از آن‌ها اجازه [انجام‌ندادن یا کامل انجام‌ندادن] داده شده و در ولایت اجازه داده نشده است. کسی که مال ندارد، زکات بر او واجب نیست و کسی که مال ندارد، حج بر او واجب نیست و کسی که بیمار است، نشسته نماز می‌خواند و ماه رمضان را افطار می‌کند و ولایت [بر مسلمان] چه سالم باشد چه بیمار چه مال داشته باشد چه نداشته باشد، لازم و واجب است.» «قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ وَ أَیُّ شَیْ‌ءٍ مِنْ ذَلِک أَفْضَلُ فَقَالَ الْوَلَایَةُ أَفْضَلُ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُنَّ وَ الْوَالِی هُوَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِن‌: زراره گوید گفتم کدام یک از ارکان پنج‌گانه افضل و برتر است؟ فرمود ولایت، چون ولایت کلید آنها است و والی راهنمای آنهاست. «همان، ص211، ح۵»

امام باقر علیه السلام فرمودند: «بُنِيَ اَلْإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى اَلصَّلاَةِ وَ اَلزَّكَاةِ وَ اَلصَّوْمِ وَ اَلْحَجِّ وَ اَلْوَلاَيَةِ وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلاَيَةِ«اصول کافی، ترجمه مصطفوی، ج ۳ ص ۲۹»:امام باقر عليه السّلام فرمود: اسلام روى پنج پايه نهاده شده: نماز و زكاة و روزه و حج و ولايت و چنان كه براى ولايت (در روز غدير خم يا در عالم ميثاق) فرياد زده شد، براى هيچ چيزى ديگر فرياد زده نشد»

به دلیل همین پیوند وتلازمی که بین فروعات اسلامی چون«روزه، حج، خمس، زکات» و«ولایت» که از اصل وپایه محکم اعتقادی است وجود دارد, روزه دار در سی ام ماه مبارک رمضان و درروز وداع بااین ماه این چنین دعا می کند: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِيامِي فِيْهِ بِالشُّكْرِ وَالقَبُولِ عَلى ما تَرْضاهُ وَيَرْضاهُ الرَّسُولُ مُحْكَمَةً فُرُوعَهُ بِالاُصُولِ، بِحَقِّ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِينَ، وَالحَمْدُ للهِ رَبِّ العالَمِين: خدایا روزه ام را در این ماه، بر پایه آنچه تو و پیامبر آن را می پسندد مورد سپاس و پذیرش قرار ده، در حالیکه فروعش بر اصولش استوار باشد، به حق سرورمان حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل بیت پاکش، و سپاس خدای را پروردگار جهانیان»

*******

«سخن پایانی پیرامون سند و اعتبار دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان»

این دعاها را سید ابن طاووس در کتاب (إقبال الأعمال،ص109) در ذيل اعمال مستحبي هر روز ماه رمضان به طور جداگانه و هر دعا را در ذیل اعمال هر روز و با عنوان دعای ديگری براي این روز، آورده است، کفعمی در کتاب البلدالامین و الدرع الحصین (ص219) و کتاب المصباح (جنه الامان الواقیه(612) می نویسد: مستحب است در هر روز از ماه مبارک رمضان این دعاها هر روز دعای خاص خودش خوانده شود که در کتاب ذخیره از ابن عباس از رسول خدا -صلی الله علیه و آله سلم- نقل شده است، بعد کل دعاهای سی روز را یکجا نقل می کند.

علامه مجلسی هم در زادالمعاد (ص143) می نویسد: اما دعای روزهای ماه رمضان، از ابن عباس از رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- برای هر روز از روزهای ماه مبارک رمضان فضائل زیادی ذکر شده است و برای هر روز دعای مخصوصی ذکر هست که پاداش فراوانی برای این دعاها وجود دارد و سپس دعاها را یکجا می آورد و از ذکر فضیلت ها خود داری می کند.

هرچند در هيچ كدام از اين كتاب ها سلسله سندي براي اين دعاها نيامده است و كفعمي فقط گفته است در كتاب الذخيره اين دعاها آمده است و علامه مجلسي نيز علاوه بر اينكه از آوردن كل روايت و فضيلت هايي كه اين دعاها دارند، ‌از ذكر سلسله سند خودداري کرده است، ولی این موجب نمی شود که چون به جهت «سندی» آن اطمینان پیدا نکردیم نسبت به جنبه «صدور» آن تردید پیدا کنیم، چراکه طبق اصل معروف: «دلالته تغنی عن السند»، همانند برخورد با دعاهای دیگر در این جانیز این اصل جاری است چراکه دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان ازنظر محتوا، دلالت و مضامین آنچنان غنی وقوی است که سالک را قدم به قدم به سوی پروردگار پیش می برد تا اینکه در دعاهای آخر ماه مبارک و در دعای روز بیست و نهم می‌گوید: 

«اللهمّ غَشّنی بالرّحْمَهِ وارْزُقْنی فیهِ التّوفیقِ والعِصْمَهِ وطَهّرْ قلْبی من غَیاهِبِ التُّهْمَهِ یا رحیماً بِعبادِهِ المؤمِنین»؛ در این فراز بنده از خداوند می‌خواهد که او را غرق در رحمت خویش گرداند. در این گام سالک به مقام« فناء فی الله» می‌رسد فقط یک گام تا مقام «بقاء بالله» فاصله دارد که این مقام نیز در دعای روز سی‌ام مطرح می‌شود که در آن دعا آمده است: اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ بِالشُّکْرِ وَ الْقَبُولِ، عَلَى مَا تَرْضَاهُ وَ یَرْضَاهُ الرَّسُولُ، مُحْکَمَهً فُرُوعُهُ بِالْأُصُولِ؛ یعنی خدایا مرا جزء کسانی قرار ده که نمازگزار و روزه دار واقعی بودند» بنابر این چنین مفهوم بلند و دلالت ومحتوای با عظمت و مطابق با اصول از سند بی نیاز و احتیاجی به آن وجود ندارد. بدیهی است که نظیر مضامین این نیایش در عالی ترین درجه ی حکمت و عرفان اسلامی را جز انبیای عظام و ائمه معصومین(ع) نمی توانند بیان نمایند، به همین دلیل. بیشتر دعاهای موجود، از باب بی نظیر بودن در مضامین و معنا مورد وثوق قرار می گیرند.

برای اینکه با مضامین بلند وعارفانه وسالکانه دعای روزهای ماه مبارک رمضان معرفت و شناخت پیداکنیم و به هنگام خواندن آن حظ وبهره روحی بیشتر برده و در مقام عمل نیز بیش از نود پیام و درس نهفته دراین دعاها را در رفتارمان نهادینه واجرایی کنیم‌، از فرصت طلایی پر برکت ماه رمضان استفاده کرده به شرح و تفسیر مضامین بلند عرفانی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی دعا روزهای ماه مبارک رمضان پرداختیم، و در تدوین این شرح تلاش شد از اثار همه محققین که دراین عرصه گام برداشته اند بهره بگیریم تا شرح و تفسیر غنی و با محتوایی را به همه خوانندگان به ویژه مبلغین گرامی که به دنبال سوژه مناسب باماه مبارک رمضان اند تقدیم شود.